Stegge, Cecile aan de en J.C. Hoogeveen (red.) (2010). Geduld en toewijding. Psychiatrisch verplegenden uit 1941 over hun contact met patiënten. Bunnik/Utrecht: G.J.Cecile aan de Stegge en Stichting GGz-VS.
Stegge, G.J.C. aan de (2006). Geneesheer-directeur in bezettingstijd: Endegeest als casestudy. Leids Jaarboekje, 98. Leiden: Vereniging Oud Leiden, 165-200.
Hoe stelden de drie geneesheren zich op tegenover bestuurders van NSB-signatuur? Werden zij lid van de Artsenkamer of van Medisch Contact? Wanneer kregen zij met anti-joodse maatregelen of bevelen te maken? Vroegen of kregen zij advies over de houding die zij daartegenover moesten innemen? Pleegden zij verzet?
Tolereerden of stimuleerden zij verzet door hun personeel? Waren zij aanwezig bij deportaties en zo ja, wat deden zij? Het antwoord op deze vragen is getraceerd in archieven en in secundaire literatuur.[i] Daarnaast is gekeken welke motieven en overwegingen de drie geneesheren opvoerden als legitimatie voor hun handelwijze, toen zij zich in het eerste jaar na de bevrijding moesten verantwoorden voor het Centraal Orgaan tot Zuivering van Ambtenaren.[ii] De inhoud van hun zuiveringsdossiers toont aan dat zij zich alle drie wezenlijk anders tot het nationaal socialisme hebben verhouden.
[i] Geraadpleegde archieven: Gemeente Archief Oegstgeest, Archief van de Commissie van Beheer en het Archief van de Directie van Endegeest (Regionaal Archief Leiden), Archief van de Gemeentepolitie Leiden (Regionaal Archief Leiden), Archief van de Inspecteurs van het Staatstoezicht op Krankzinnigen en Krankzinnigengestichten (Nationaal Archief), het privé archief van H.W. Borgerhoff Mulder (beheerd door zijn schoondochter L. Borgerhoff Mulder-Fernhout), Het Archief van het Aartsbisdom Utrecht (Het Utrechts Archief), het Archief van het Generalkommissariat für Verwaltung und Justiz (Nederlands Instituut voor Oorlogs Documentatie).
[ii] Het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging en het Archief van het Centraal Orgaan voor Zuivering van Ambtenaren zijn sedert 2000 beperkt en onder voorwaarden in te zien op het Nationaal Archief. Ik heb de zuiveringsdossiers van de drie geneesheren bestudeerd.
Stegge, C. aan de (2005). “Geneesheer, genees u zelve“. De opstellenwedstrijd ter ere van het 50-jarig jubileum van de Examen Commissie der Nederlandsche Vereeniging voor Psychiatrie en Neurologie in 1941. in Amanda Kluveld, Anne-Hilde van Baal, Catharina Th. Bakker, Gemma Blok (red.) (2005). Genezen. Opstellen bij het afscheid van Marijke Gijswijt-Hofstra. Amsterdam: Amsterdam University Press, 54-67.
De Examen Commissie van de Nederlandsche Vereeniging voor Psychiatrie en Neurologie (NVvPN) nam in 1941 een opmerkelijk initiatief. Na 50 jaar arbeid aan een onafhankelijke verpleegopleiding voor de psychiatrie poogde ze op nationaal niveau haar jubileum te vieren. De geboortedatum van de Examen Commissie -25 november 1891- vormde hierbij het vertrekpunt. Zodoende viel dit jubileum onder ongelukkig gesternte. Het vond plaats tijdens de Duitse bezetting en had daarvan te lijden. Dankzij het enthousiasme van de Nederlandse verplegenden resulteerde het jubileum echter toch in een unieke erfenis: 84 bewaard gebleven opstellen van verplegenden die anno 1941 – en vaak ook reeds decennia daarvóór – werkten in een krankzinnigengesticht, waarin zij reflecteren op hun werk met patiënten. Dergelijke primaire bronnen zijn uiterst zeldzaam. Een artikel over deze erfenis en de bekroonde auteurs past dan ook goed in een Liber Amicorum voor prof. dr. Marijke Gijswijt-Hofstra. Zij heeft immers in belangrijke mate gestimuleerd tot ‘history from below’ over de verpleging van patiënten in sanatoria voor zenuwlijders dan wel psychiatrische inrichtingen in Nederland.